هنر «علی گونه» زیستن | درباره اهمیت تولید آثار هنری با محوریت امیرالمؤمنین علی (ع)

نعیمه زمانی | شهرآرانیوز؛ خلق و تولید آثار هنری با الهام از منش پاک و خوی الهی ائمه اطهار (ع) علاوه بر آرامش درونی هنرمند بی شک یکی از مهم‌ترین راهکار‌های تبلیغ دین مبین اسلام است و راهنمای نسل جوان برای شناخت و درک هرچه بیشتر مفاهیم والای معرفت و انسانیت. همان طور که نسل ما با «همای رحمت» شهریار و آثار فرشچیان و سریال «امام علی (ع)» میرباقری امام علی (ع) را بیشتر شناخت، نسل امروز و نسل‌های بعدی نیز نیاز به زیست در زمانه‌ای دارند که مسیر خلق آثار هنری برای بهرگیری از دریای معرفتی سیره ائمه (ع) به زبان هنر و نیز مدح و ستایش امیرالمؤمنین امام علی (ع) و دیگر امامان و معصومان پررهرو باشد. در ادامه پای صحبت چند نفر از هنرمندان خوش نویس و نگارگر مشهدی نشستیم و نظر آن‌ها را در این باره جویا شدیم که پیش روی شماست.

توجه به محتوا در کنار زیبایی

کاظم خراسانی، طراح گرافیک و خوش نویس، می‌گوید: امام علی (ع) پیشوای ما شیعیان است. جوانمردی و مردانگی ایشان برای مردم جذابیت دارد و محبوبیتش در دل بسیاری از مردم نهفته است. به همین دلیل در میان آثار بسیاری از هنرمندان نمونه‌هایی از توجه به مولاعلی (ع) دیده می‌شود.
به باور این هنرمند، بعضی از اشعار و کلام‌ها به تنهایی می‌توانند جذابیت بصری و نگارشی داشته باشند، اما زمانی که در قالب اثر هنری عرضه می‌شوند تأثیرگذاری چندبرابری دارند.

او توضیح می‌دهد: سیره زندگی امام علی (ع)، اخلاقیات، احادیث و روایاتشان گسترده است و هر هنرمندی با تکیه بر هنر می‌تواند به بخشی از آن بپردازد. برای نمونه تصویر یتیم نوازی امام علی (ع) اثر استاد فرشچیان از این آثار است.

خراسانی ادامه می‌دهد: در میان صفات برجسته امام علی (ع)، هنرمندان بیشتر به جنبه‌هایی مانند جوانمردی و بخشش امام علی (ع) و کمک به نیازمندان توجه می‌کنند. به ویژه در فضای جامعه امروز که فاصله طبقاتی بسیار شده و آمار قشر آسیب پذیر نیز افزایش یافته است توجه به این موضوعات در فضای کنونی بیشتر می‌تواند تأثیرگذار باشد.

او می‌گوید: هنرمند در مسیر حرفه‌ای خود با توجه به احساسات و شناختی که از ائمه (ع) دارد، بعضی از کار‌ها را دلی انجام می‌دهد، اما این موضوع کافی نیست و باید مسئولان و متولیان امر نیز هنرمند را حمایت کنند تا آن‌ها بیشتر به این سمت گرایش داشته باشند. خراسانی ادامه می‌دهد: در گذشته مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی هنرمندان را به سمت خلق چنین آثاری تشویق می‌کرد. همچنین جشنواره‌های مختلفی با محوریت ائمه (ع) برگزار می‌شد که اکنون جای آن‌ها خالی است و باید دوباره رونق گیرند. علاوه بر این ضرورت دارد که در فضای شهری نیز به موضوعاتی در مورد امام علی (ع) پرداخته شود.

اثری برخاسته از روح و جان هنرمند

حسین رزاقی، هنرمند نگارگر مشهدی، هنر را وسیع می‌داند و می‌گوید: هنر بی نهایت و توانایی هنرمندان متفاوت است. خلق اثر هنری با موضوع ائمه (ع) به جهان بینی و خودسازی هنرمند برمی گردد که تا چه اندازه برای روح و نفس خود کار کرده است و می‌تواند آن را به تصویر بکشاند.

او ادامه می‌دهد: همچنین هنرمند باید در این زمینه مطالعه و پژوهش داشته باشد و با تفکر و تعقل اثری را اجرا کند، زیرا هنر ضمن داشتن جنبه‌های عاطفی و احساسی از جنبه‌های عقلانی نیز برخوردار است و این دو باید ترکیب خوشایندی برقرار کنند تا اثر حرف جدیدی برای گفتن داشته باشد.

رزاقی توضیح می‌دهد: خلاقیت نیز در اجرای یک اثر با مضمون آیینی و دینی نباید نادیده گرفته شود و هنرمند نباید به تکرار آثار هنری بپردازد. بلکه باید با الهام از آثار دیگران به نوآوری و خلاقیت برسد و اثری متفاوت ایجاد کند. این کار نیاز به تجربه و ممارست دارد.
به گفته این نگارگر، اثر هنری باید به گونه‌ای باشد که بیننده مجذوب آن شود و زیبایی اثر در روح و جانش اثر بگذارد تا در ذهنش ماندگار شود.

رزاقی یادآور می‌شود: هنرمند برای آثاری که برای ائمه (ع) اجرا می‌شود باید با همه وجودش کار کند تا حق مطلب ادا شود و ارزش‌های درون متنی در آن به وجود آید و مخاطب با دیدن اثر هنری متحول شود.

او ادامه می‌دهد: حضرت علی (ع) بنده واقعی الهی بوده و در کنار حضرت رسول (ص) رشد کرده و عنایت و لطف پروردگار شامل حالش بوده است. به همین دلیل در سیره زندگی ایشان باید جست وجو کرد، تاریخ و نهج البلاغه و گفتار حضرت را مطالعه کرد.

به گفته رزاقی، هنرمند باید کتاب بخواند، پای صحبت کارشناسان مذهبی بنشیند و به حقیقیت برسد تا اثری تأثیرگذار به وجود آورد.
او بیان می‌کند: زمانی یک اثر بر مخاطب تأثیر می‌گذارد که برخاسته از روح و جان هنرمند باشد. این موضوع برمی گردد به اینکه هنرمند تا چه اندازه توانسته حقیقت وجودی خودش را پیدا کند و از این طریق موضوعات مختلفی را به تصویر بکشاند.

خلوص؛ شرط لازم برای اجرای اثر هنری

محمدعلی فراستی، هنرمند خوش نویس که دارای مدرک استادی است، می‌گوید: جمال و زیبایی منشأ هنر است. خوش نویسی نیز یکی از پدیده‌های ذوقی است که گرچه اختراعات ماشینی امروزی این هنر ظریف را تحت تأثیر قرار داده، اما هنوز زنده و جاوید است.
به گفته او خوش نویسان، کلام خداوند و اشعار بزرگان را می‌نویسند و باید شناخت و اطلاعات دقیق از بزرگان دین داشته باشند.

فراستی ادامه می‌دهد: قرآن مبارکی به دستخط حضرت امیرالمونین (ع) وجود دارد که یکی از نفیس‌ترین قرآن‌های موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است. کلمات، حروف، خطوط و سطر‌های این قرآن دارای تناسب و خلاقیت است و هنرمند از خط زیبای مولا (ع) در هر صفحه می‌تواند الهام گیرد.

او یادآور می‌شود: خوش نویسان کلام خدا را می‌نویسند و توجه به ائمه (ع) و حضرت علی (ع) در آثار بیشتر خوش نویسان دیده می‌شود. فراستی توضیح می‌دهد: هنرمند در اجرای یک اثر ابتدا باید به خلوص برسد. برای رسیدن به این نقطه باید از خودش شروع کند تا سیره امام علی (ع) در زندگی او نمود پیداکند. زمانی که این اتفاق بیفتد آنگاه بر مخاطب نیز تأثیرگذار خواهد بود.

به گفته این مدرس خوش نویسی، هنرمند تنها یک مجری است و اگر درون او خلوص وجود داشته باشد از سمت خداوند هدایت خواهد شد تا اثری ماندگار به جا بگذارد و بتواند کلام ائمه (ع) را در قالب یک اثر به مخاطب انتقال دهد.

او بیان می‌کند: خوش نویسی، انسان را به آرامش می‌رساند. در جامعه کنونی که مردم با دغدغه‌های زندگی روبه رو هستند خوش نویسی می‌تواند آن‌ها را به آرامش دعوت کند. منتهی این آرامش ابتدا باید برای هنرمند فراهم شود.

فراستی ادامه می‌دهد: به هنر باید اهمیت داد و از هنرمندان حمایت کرد تا با آرامشی که کسب می‌کنند به سمت اجرای آثار هنری با مضامین دینی بروند. ضمن اینکه توجه مخاطبان به این هنر را نیز باید از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها افزایش داد.

توجه به زیبایی و تأثیرگذاری مطلب

فرهاد شیرخانی، هنرمند خوش نویس نیز بیان می‌کند: در اجرای یک اثر هنری درباره امام علی (ع) هم می‌توان به احادیث پیامبر (ص) در مورد ایشان مراجعه کرد و هم می‌توان احادیث امام علی (ع) را به نمایش گذاشت.

او ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه اکنون عصر سرعت است مردم برای خواندن مطالب طولانی وقت زیادی ندارند که از آن تأثیر بپذیرند؛ بنابراین یک خوش نویس می‌تواند با انتخاب مطلب کوتاه، مفید و تأثیرگذار این دقت نظر را داشته باشد که به زیباترین شکل آن را بنویسد و در معرض دید عموم قرار دهد.
به گفته شیرخانی، زمانی یک اثر با تأثیرگذاری بیشتری همراه است که زیبایی مطلب با زیبایی کار هنری در هم ادغام شود.

او می‌گوید: مخاطب خوش نویسی، مخاطب خاصی است و انتقال زیبایی تنها کافی نیست بلکه هدف ما این است که زیبایی و تأثیرگذاری مطلب را به مخاطب انتقال دهیم. شیرخانی توضیح می‌دهد: در مترو تهران مطالب قرآنی به صورت مختصر و زیبا بر روی شیشه به نمایش گذاشته شده است و مخاطب در حال گذر از آن‌ها می‌تواند تأثیر بپذیرد. چنین کاری را می‌توان در مشهد با خوش نویسی در قالب‌های مختلف در مورد نهج البلاغه و فرموده‌های امام علی (ع) انجام داد تا تأثیرگذار باشد.
شیرخانی ادامه می‌دهد: همچنین برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی مرتبط با کلام امام علی (ع) و نهج البلاغه نیز می‌تواند به رواج این موضوع کمک کند.

نقش اعتقادات بر اثر آیینی

طاهر نبی زاده، نگارگر و تذهیب کار با بیان اینکه اکنون رسانه‌های غربی و فضای مجازی به دنبال انتشار فرهنگ غرب در میان مردم کشور ما هستند به همین دلیل نسل جوان ما از آیین‌ها و نماد‌های ما دور شده اند می‌گوید: هنرمند در مرحله اول برای خلق اثر هنری درباره ائمه اطهار (ع) باید کار را به زیبایی اجرا کند تا مخاطب جذب شود و در مرحله دوم باید با ایمان باشد تا بتواند پیام را به مخاطب منتقل کند.

مانند تابلوی عصر عاشورا از استاد فرشچیان که هر فردی که روایت را می‌داند با دیدن تصویر متأثر می‌شود. او توضیح می‌دهد: هنرمند در آثارش می‌تواند به جنبه‌های مختلف زندگی امام علی (ع) بپردازد. حتی نهج البلاغه نیز می‌تواند به تصویر کشیده شود. همه این موضوعات نه تنها به لحاظ بصری زیبایی دارد بلکه محتوایش هم زیباست.

این نگارگر ادامه می‌دهد: برای این کار هنرمند باید مطالعه و شناخت داشته باشد. برای مثال نهج البلاغه را باید مطالعه کند و آن نکاتی که مربوط به مسائل روز است را در قالب هنر از جمله تصویر، داستان، خوش نویسی و ... نشان دهد. به باور نبی زاده تأثیرگذاری بر مخاطب با یک اثر هنری تا حدودی به هنرمند برمی گردد، اما باید روایت‌ها نیز به درستی در میان مردم جا افتاده باشد.